mgr Aleksandra Dusza
Psycholog | Psychoterapeuta Opole
Pomoc dla dorosłych i młodzieży

Czym jest parentyfikacja?

Czy kiedykolwiek zastanawialiście się, dlaczego tak wielu dorosłych zmaga się z nadmiernym poczuciem odpowiedzialności, trudnościami w wyznaczaniu granic czy chronicznym poczuciem winy? Być może odpowiedzią na te pytania jest zjawisko parentyfikacji. To termin, który nie jest jeszcze powszechnie znany, ale jego skutki mogą wpływać na całe nasze życie. Przyjrzyjmy się temu bliżej.

Czym jest parentyfikacja?

Parentyfikacja polega na odwróceniu ról w rodzinie, w której dochodzi do rozmycia granic między dziećmi a dorosłymi. Dziecko zaczyna wypełniać zadania osoby dorosłej kosztem własnych potrzeb rozwojowych, w tym regularnie opiekuje się rodzeństwem, robi zakupy, przygotowuje posiłki. To odwrócenie ról może mieć poważne konsekwencje dla psychiki i rozwoju dziecka, a skutki te często ujawniają się dopiero w dorosłości.

Kto ponosi odpowiedzialność za parentyfikację?

Czy to problem dzieci, które zbyt wcześnie dojrzewają, czy raczej rodziców, którzy nie spełniają swojej roli? To pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Parentyfikacja nie jest wyborem dziecka – to mechanizm obronny wobec sytuacji, której nie powinno doświadczać. To rodzice, często nieświadomie, nakładają na swoje dzieci odpowiedzialność, która przekracza ich możliwości rozwojowe. Dzieci uczą się dostosowywać, aby przetrwać, ale konsekwencje tego procesu mogą być poważne.

jednak parentyfikacja może być uznana za korzystną, gdy:

  • Zakres obowiązków jest adekwatny do wieku dziecka: Dziecko angażuje się w pomoc rodzinie w sposób, który nie przekracza jego możliwości i nie obciąża go nadmiernie.
  • Wsparcie emocjonalne i docenienie ze strony rodziców: Rodzice zauważają i doceniają wkład dziecka, zapewniając mu jednocześnie wsparcie i uznanie.
  • Zachowanie równowagi między pomocą a własnymi potrzebami: Dziecko ma możliwość realizowania własnych zainteresowań i potrzeb, a jego zaangażowanie nie odbywa się kosztem jego rozwoju.

W takich okolicznościach zarówno dziecko, jak i cała rodzina mogą odnieść korzyści. Dziecko rozwija cenne umiejętności społeczne i emocjonalne, podczas gdy rodzina zyskuje wsparcie w codziennych obowiązkach. jeśli dziecko otwarcie dzieli się uczuciami, jest otwarte na ich reakcje, nie obawia się, jeśli potrafi samo prosić o pomoc, ufa rodzicom, ma poczucie bezpieczeństwo, podejmuje nowe wyzwania, wiedząc, że ma oparcie w rodzinie, to sygnały świadczące o tym, że dziecko czuje się bezpiecznie i komfortowo w rodzinie. Możemy sobie zadać pytanie, czy to w takim razie jest jeszcze parentyfikacja, czy raczej normalne, zdrowe wychowanie i normalność.

Parentyfikacja emocjonalna – jak wpływa na dorosłość?

Szczególnie destrukcyjne skutki niesie za sobą parentyfikacja emocjonalna. Dziecko zaczyna zaspokajać emocjonalne potrzeby dorosłych: staje się ich powiernikiem, wspiera, pociesza, a jeżeli trzeba – łagodzi i rozładowuje konflikty między rodzicami czy opiekunami. Zajmując się sprawami dorosłych, próbuje zyskać ich uwagę i miłość. Dąży do tego, aby zostać zauważone i docenione. Problem w tym, że taka sytuacja zaburza prawidłowy rozwój emocjonalny dziecka i może prowadzić do:

  • trudności w budowaniu zdrowych relacji w dorosłości,
  • tendencji do przyjmowania ról ratownika i opiekuna,
  • problemów z określaniem własnych potrzeb i granic,
  • poczucia, że wartość wynika z pomagania innym, a nie z tego, kim się jest.

Niektórzy mogą myśleć: „Przecież bycie odpowiedzialnym od najmłodszych lat to dobra cecha!” Owszem, ale tylko wtedy, gdy jest to wybór, a nie wymuszona konieczność. Parentyfikacja emocjonalna sprawia, że dorosłe już osoby często czują się odpowiedzialne za emocje innych ludzi, ignorując swoje własne potrzeby.

Natomiast nie jest to jedyna odmiana parentyfikacji. Dochodzą do tego parentyfikacja rodzinna, seksualna, medyczna, instrumentalna czy informacyjna. Za każdym razem dziecko odpowiada za coś, za co odpowiadać powinien dorosły. Szczególnie gdy mówimy o parentyfikacji seksualnej, będącej formą wykorzystywania seksualnego.

Negatywne konsekwencje parentyfikacji

1. Zaburzenia emocjonalne i lęk

Dzieci, które zbyt wcześnie przejmują dorosłe role, często odczuwają chroniczny stres i lęk. Brak poczucia bezpieczeństwa sprawia, że żyją w nieustannym napięciu, martwiąc się o sprawy, które powinny należeć do dorosłych. Może to prowadzić do stanów lękowych, depresji, a w skrajnych przypadkach także do zespołu stresu pourazowego (PTSD).

2. Problemy w budowaniu relacji

Parentyfikowane dzieci często nie uczą się zdrowych granic w relacjach, ponieważ ich potrzeby były ignorowane lub podporządkowane potrzebom innych. W dorosłym życiu mogą mieć trudności z nawiązywaniem bliskich więzi, odczuwać nadmierną odpowiedzialność za innych lub przeciwnie – unikać emocjonalnego zaangażowania.

3. Zaburzone poczucie własnej wartości

Dzieci, które były chwalone głównie za swoje poświęcenie i „dorosłe” zachowanie, mogą dojść do przekonania, że ich wartość zależy wyłącznie od tego, ile dają innym. W dorosłości może to skutkować perfekcjonizmem, skłonnością do samopoświęcenia lub poczuciem, że nigdy nie są wystarczająco dobre.

4. Przemęczenie i wypalenie emocjonalne

Przejmowanie odpowiedzialności za dorosłe sprawy w dzieciństwie prowadzi do chronicznego zmęczenia, zarówno fizycznego, jak i psychicznego. W dorosłym życiu osoby te mogą mieć skłonność do przepracowywania się, trudności w odpoczynku oraz poczucie winy, gdy nie spełniają czyichś oczekiwań.

5. Trudności w samodzielnym podejmowaniu decyzji

Parentyfikacja sprawia, że dziecko często działa według potrzeb innych, zamiast rozwijać własne zainteresowania i aspiracje. W efekcie w dorosłości może mieć trudność z określeniem własnych celów, potrzeb i granic, czując się zagubione lub uzależnione od opinii otoczenia.

Parentyfikacja to zjawisko, które może pozostawić trwałe ślady w psychice dziecka. Świadomość jego konsekwencji jest kluczowa, aby dostrzegać potrzeby najmłodszych i pomóc im odzyskać dzieciństwo, które należy do nich, a nie do problemów dorosłych.

Parentyfikacja – matka i dziecko (matka–córka, matka–syn)

Jednym z najczęstszych przypadków parentyfikacji jest sytuacja, w której dziecko przejmuje rolę emocjonalnego opiekuna swojej matki. W takich relacjach:

  • Parentyfikacja Matka–córka – córka może być traktowana jak powierniczka problemów, przyjaciółka lub wręcz zastępcza partnerka emocjonalna. Często dorasta z poczuciem, że to od niej zależy dobrostan matki.
  • Parentyfikacja Matka–syn – syn może być postrzegany jako „mężczyzna w domu”, który powinien wspierać matkę, troszczyć się o nią i przejmować rolę, jaką w rodzinie powinien pełnić dorosły mężczyzna.

W obu przypadkach dziecko jest emocjonalnie obciążone i nie ma przestrzeni do normalnego rozwoju. W dorosłym życiu może skutkować to trudnościami w relacjach i problemami z samodzielnością.

Parentyfikacja w rodzinach alkoholowych

Problem parentyfikacji dotyka w sposób szczególny rodzin, w których rodzice/opiekunowie mają trudności z realizowaniem swoich funkcji opiekuńczych, m.in. z powodu niedojrzałości czy sytuacji kryzysowych, takich jak rozwód, śmierć rodzica, ciężka choroba, zaburzenia psychiczne czy uzależnienie.

Badania potwierdzają, że w rodzinach, w których występuje uzależnienie od alkoholu czy narkotyków, parentyfikacja jest znacznie częstsza niż w innych. Ryzyko to wzrasta szczególnie, gdy matka jest osobą uzależnioną. W takich rodzinach dochodzi do niestabilności emocjonalnej i rozmycia granic psychologicznych między dorosłymi a dziećmi, co znaczną część obowiązków i emocjonalnego wsparcia przerzuca na dziecko.

Uczeń wzór czy dziecko z ukrytym ciężarem?

Dzieci odpowiedzialne, sumienne i chętne do pomocy często uchodzą za wzór do naśladowania. Wyróżniają się zaangażowaniem, przygotowaniem do zajęć i postawą, na której można polegać. Ich obecność w klasie jest zazwyczaj doceniana, a nauczyciele postrzegają je jako uczniów idealnych, nie sprawiających problemów wychowawczych. Jednak rzadko zastanawiamy się nad tym, co kryje się za ich postawą.

Niektóre z tych dzieci mogą zmagać się z niewidocznym dla otoczenia ciężarem, który przerasta ich możliwości. Należą do nich sparentyfikowane dzieci, które od najmłodszych lat przejmują rolę dorosłych, ucząc się, że ich wartość zależy od spełniania oczekiwań innych. Parentyfikacja, choć często niezauważalna, jest formą ukrytej przemocy relacyjnej, która pozostaje niewidoczna, dopóki nie spojrzymy na nią z większą wrażliwością i świadomością.

Jakie wsparcie może pomóc?

Jeśli dostrzegasz w sobie skutki parentyfikacji, warto rozważyć profesjonalną pomoc. Psychoterapia może pomóc:

  • zidentyfikować wzorce parentyfikacyjne w Twoim życiu,
  • nauczyć stawiać granice w relacjach,
  • pomóc odbudować własne potrzeby i nauczyć się o nie dbać,
  • zmienić przekonania wyniesione z dzieciństwa, które już Ci nie służą.

Osoby, które doświadczyły parentyfikacji w dzieciństwie, często zmagają się z jej skutkami w dorosłym życiu. Kluczowym krokiem do odzyskania równowagi jest uświadomienie sobie, że dzieciństwo, zamiast być czasem beztroski, zostało obciążone nadmierną odpowiedzialnością. Pomocne mogą być:

  • Terapia psychologiczna – praca z terapeutą pozwala zrozumieć wpływ parentyfikacji na obecne życie i nauczyć się stawiać zdrowe granice.
  • Praca nad poczuciem własnej wartości – warto uświadomić sobie, że nasza wartość nie zależy od spełniania oczekiwań innych.
  • Nauka dbania o siebie – rozwijanie umiejętności odpoczynku, samodzielnego podejmowania decyzji i realizowania własnych potrzeb.
  • Wsparcie bliskich lub grup wsparcia – rozmowa z osobami, które doświadczyły podobnych sytuacji, może pomóc w przepracowaniu trudnych emocji.

Parentyfikacja to nie wyrok. Zmiana jest możliwa, choć wymaga czasu i pracy nad sobą.

Czy parentyfikacja dotyczy Ciebie? Może dostrzegasz jej skutki u kogoś bliskiego? Świadomość to pierwszy krok do zmiany. Nie pozwól, aby przeszłość decydowała o Twojej przyszłości. Odkryj, jak możesz odzyskać swoje życie i nauczyć się żyć na własnych zasadach. Zapraszam do kontaktu.

Podobne wpisy